تقویت ارتباطات حمل و نقلی در منطقه اکو؛ مزایای توسعه کریدور جنوبی با حضور ایران

پایگاه خبری آب و انرژی؛ دوازدهمین اجلاس وزرای حمل ونقل سازمان همکاری اقتصادی اکو با حضور شهریار افندی زاده به نمایندگی از وزیر راه و شهرسازی در شهر تاشکند ازبکستان در ۱۱ آبان ۱۴۰۲ برگزار شد. در این نشست که با حضور وزرا و نمایندگان وزارتخانه‌های حمل و نقلی سازمان همکاری اقتصادی برگزار شد، پیرامون افزایش راهکارهای تقویت ارتباطات حمل و نقلی در منطقه اکو بحث و تبادل نظر شد.

همچنین، پروتکل کریدور حمل و نقلی چین به اروپا از مسیر ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه به امضای وزرا و نمایندگان کشورهای عضو سازمان همکاری اقتصادی (اکو) رسید. با امضای این پروتکل، پیش بینی می شود بتوان سهم قابل توجهی از حجم ترانزیت چین به اروپا را به مسیر ترانزیت شرقی غربی ایران جذب کرد.

ضرورت تأمین مالی پروژه‌های زیرساختی منطقه اکو با مشارکت بانک توسعه آسیایی، تکمیل حلقه‌های مفقوده ریلی و جاده‌ای و همچنین راه‌های تجاری سازی و تقویت کریدورهای منطقه‌ای، از جمله اسلام آباد تهران استانبول، آلماتی تهران استانبول و کریدورهای شرقی غربی برای اتصال چین به اروپا و همچنین مسیرهای دریایی خزر، از دیگر مواردی بود که نمایندگان کشورهای عضو اکو پیرامون آن به گفت‌وگو پرداختند و تصمیماتی در خصوص آن اتخاذ کردند.

ایجاد کریدور حمل و نقلی چین به اروپا از مسیر ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه، می‌تواند عملکرد کریدور میانی که بدون حضور ایران، چین و ترکیه را از طریق قفقاز و دریای خزر بهم متصل می‌کند را تحت تاثیر قرار دهد که با حمایت ایالات متحده و اروپا همراه است

پروژه رقیب کریدور میانی

بدون تردید ایجاد کریدور حمل و نقلی چین به اروپا از مسیر ازبکستان، ترکمنستان، ایران و ترکیه، می‌تواند عملکرد کریدور میانی که بدون حضور ایران، چین و ترکیه را از طریق قفقاز و دریای خزر بهم متصل می‌کند را تحت تاثیر قرار دهد که با حمایت ایالات متحده و اروپا همراه است.

در ۱۲ دسامبر ۲۰۲۲، آژانس توسعه بین‌المللی ایالات متحده (USAID) میزبان کنفرانسی درباره آینده کریدور میانی اوراسیا بود که از دریای غنی از منابع دریای خزر تا اروپا امتداد دارد. در این نشست، مقامات مهم آتلانتیک توجه ویژه‌ای به نحوه پیکربندی این محور حمل و نقل جهانی راهبردی داشتند. ارزش کریدور میانی در سال گذشته به دلیل دو عامل اصلی افزایش چشمگیری داشته است. نخست، مداخله نظامی روسیه در اوکراین و دوم، سرعت گرفتن «کربن زدایی» کشورهای حوزه نفوذ آتلانتیک.

البته، کریدور میانی نام خود را از طرح کمربند و جاده چین (BRI) گرفته است که در سال ۲۰۱۳ راه اندازی شد. این کریدور شامل سه کریدور است که برای ارتقای تجارت بر مبنای شرق به غرب طراحی شده است. این کریدورها کریدور شمالی، کریدور جنوبی و کریدور میانی هستند. کریدور شمالی در حال حاضر توسعه‌یافته‌ترین و پراستفاده‌ترین کریدور در بین سه کریدور، شامل خطوط راه آهن و خطوط لوله است که از چین به قزاقستان، روسیه و اروپا می‌رود. برخی از ژئوپلیتیک‌های آتلانتیک دوست دارند که این کریدور بسته شود تا مسیرهای حمل‌ونقل و تجاری روسیه «دشمن جدید» را بیشتر منزوی کند.

کریدور جنوبی با حضور ایران پتانسیل ارتقای صلح و بازسازی پایدار در کشورهای غرب آسیا را دارد و احتمالاً می‌تواند برای ادغام و صنعتی کردن کشورهای خلیج فارس از طریق پروژه‌های راه‌آهن پرسرعت مقیاس بزرگ مانند ۲۰۰۰ کیلومتر راه آهن سریع‌السیر خلیج فارس-دریای سر و تسریع چشم انداز توسعه در شاخ استراتژیک آفریقا گسترش یابد

اما کریدور جنوبی کمتر توسعه‌یافته اما همچنان مهم است، این کریدور شامل ساخت خطوط ریلی پیوسته از چین به پاکستان، افغانستان، ایران، عراق، سوریه، لبنان و احتمالاً ترکیه، قبل از رسیدن به اروپا از طریق بنادر لبنان و سوریه و ارتباطات زمینی در ترکیه است. این مسیر پتانسیل ارتقای صلح و بازسازی پایدار در کشورهای غرب آسیا را دارد و احتمالاً می‌تواند برای ادغام و صنعتی کردن کشورهای خلیج فارس از طریق پروژه‌های راه‌آهن پرسرعت مقیاس بزرگ مانند ۲۰۰۰ کیلومتر راه آهن سریع‌السیر خلیج فارس-دریای سر و تسریع چشم انداز توسعه در شاخ استراتژیک آفریقا گسترش یابد.

در این میان، کریدور پیچیده‌ و کمتر ضروری از این شریان‌ها، مسیر حمل‌ونقل بین‌المللی ترانس خزر (TITR) است که «کریدور میانی» نامیده می‌شود و شامل حمل و نقل ریلی و دریایی کالا از چین به اروپا از طریق قرقیزستان، ترکمنستان، آذربایجان، ارمنستان، گرجستان و ترکیه است. اگرچه این مسیر کوتاه‌ترین مسافت را در بر می‌گیرد، اما با فرآیند پیچیده انتقال از مسیرهای زمینی به مسیرهای دریایی از طریق بنادر دریای خزر، عوارض و هزینه‌های اضافی ایجاد می‌شود.

در ماه‌های اخیر، کشورهای امتداد کریدور میانه برای هماهنگ کردن منافع خود و هماهنگ کردن تلاش‌های خود برای بهره‌برداری، پردازش و انتقال منابع انرژی در دریای خزر (که دارای چهارمین ذخایر بزرگ گاز طبیعی در جهان است) تلاش کرده‌اند.

در ۳۰ مارس ۲۰۲۲، توافقنامه چهار جانبه بین ترکیه، آذربایجان، قزاقستان و گرجستان برای پیشبرد ساخت سیستم راه آهن باکو – تفلیس – قارص، خط لوله باکو – تفلیس – جیهان و خط لوله ملی گاز ترانس آناتولی (TANAP) امضا شد که در حال حاضر در حال بهره برداری است.

TANAP بخشی از کریدور گاز جنوبی است که شامل هفت کشور و ۳۵۰۰ کیلومتر خط لوله به ارزش ۳۵ میلیارد دلار است. در نتیجه می توان اینگونه برداشت کرد که کریدور جدید چین به اروپا از طریق ایران می‌تواند به عنوان راه‌گذر موازی با کریدور میانی مطرح و در آینده بخش بزرگی از محموله‌ها را به آن منحرف کند.

اهمیت ادغام اوراسیایی

علاوه بر این سه کریدور شرق-غرب، کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب بین روسیه-آذربایجان-ارمنستان-ایران-هند (INSTC) نیز در سال‌های اخیر رشد قابل توجهی داشته است که البته بیشتر شاخه شرقی آن اکنون از روسیه تا قزاقستان، ترکمنستان، قرقیزستان، ایران و هند در حال گسترش است.

زمانی که کالاها از روسیه از طریق شعبه‌های غربی یا شرقی INSTC به ایران می‌رسد، می توانند از طریق بنادر چابهار و بندرعباس در اقیانوس هند به بازارهای هند، جنوب آسیا و شرق آفریقا تحویل داده شوند.

برخلاف ادعای برخی تحلیلگران، کریدورهای BRI شرق به غرب و INSTC شمال به جنوب در یک چشم انداز استراتژیک بزرگ برای رشد و ادغام گسترده اوراسیا در نظم جهانی بازی با مجموع صفر بسیار هم افزا و متحد هستند

برخلاف ادعای برخی تحلیلگران وابسته به شورای آتلانتیک، کریدورهای BRI شرق به غرب و INSTC شمال به جنوب در یک چشم انداز استراتژیک بزرگ برای رشد و ادغام گسترده اوراسیا در نظم جهانی بازی با مجموع صفر بسیار هم افزا و متحد هستند.

در ۲۰ دسامبر، روسیه، ایران، ترکمنستان و قزاقستان بیانیه مشترکی را منتشر کردند که در آن به تمام بخش‌های عمومی و خصوصی در سراسر جهان ۲۰ درصد تخفیف در تمام هزینه‌های حمل و نقل کالا برای کالاهایی که در امتداد شعبه شرقی INSTC حرکت می‌کنند، ارائه کردند.

در حالی که بسیاری از آتلانتیک‌ها دوست ندارند گرجستان را از چنگال نفوذ اوراسیا خارج کنند، واضح است که منافع تفلیس در شرق نهفته است. برای نمونه، تجارت بین گرجستان، روسیه، چین و ترکیه در سال ۲۰۲۲ تقریبا ۳۲ درصد نسبت به مدت مشابه سال ۲۰۲۱ رشد داشته و گرجستان نیز از مزایای امضای یک توافقنامه تجارت آزاد مهم با این کشور برخوردار است. کشورهای مشترک المنافع (CIS) که شامل ارمنستان، آذربایجان، بلاروس، قزاقستان، مولداوی، روسیه، تاجیکستان، ازبکستان و ترکیه است.

در همین حال، حجم تجارت ترکمنستان و جمهوری آذربایجان بیش از ۶۲۰ درصد (از ۴۸ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ به ۳۰۵.۵ میلیون دلار در سال ۲۰۲۲) افزایش یافته است، زیرا توسعه خزر همچنان به رشد خود ادامه می‌دهد و جریان منابع انرژی به اروپا و چین به طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.اگر اروپا بخواهد در دهه‌های آینده دوام بیاورد، باید فشارهای تحمیلی تشکیلات انگلیسی-آمریکایی که می‌خواهد همکاری اقتصادی بالقوه اروپا-روسیه-چین را به هر قیمتی متوقف کند، کنار بگذارد.

حالا کشورهای آسیای مرکزی و آسیای جنوب غربی سوزاندن استراتژی بزرگ امپریالیستی فراآتلانتیک را برای مدت طولانی در پیش گرفته و به طور فزاینده‌ای متوجه شده‌اند که کدام مسیر به سوی آینده متناسب با منافع واقعی آن‌ها است که مسیر ادغام اوراسیا خواهد بود.