وقوع سیلاب‌ها طی هفته گذشته در شرایطی اتفاق افتاد که سازمان هواشناسی کشور هشدارهایی را در این رابطه اعلام کرده بود اما با این حال شاهد خسارات متعدد در استانهای مختلف بودیم.
اما بر اساس بررسی‌ها، سطح سیلاب‌ها در چند روز اخیر احتمال دارد که میزان بارش‌ها بیش از دو میلیارد مترمکعب آب باشد و تخمین زده می‌شود به‌طور تقریبی حدود ۵۰۰ میلیون مترمکعب از این بارش‌ها قدرت رواناب داشته‌اند؛ به عبارتی حدود ۲۶۰ میلیون مترمکعب یعنی در حدود نیمی از این ۵۰۰ میلیون مترمکعب داخل سدها ذخیره شده است چراکه بسیاری از این رودخانه‌ها به سدها منتهی می‌شوند.
آنطور که کارشناسان و مسوولان اعلام کرده‌اند این ارقام بسیار اعداد کوچکی هستند و نباید باعث گمراهی شوند چراکه به عنوان نمونه تنها مصرف آب کشاورزی در کل کشور ۷۰ تا ۷۵ میلیارد مترمکعب است. این رژیم‌های بارشی اقیانوسی گذرا هستند و حتی ۲۰ سال یک‌بار هم رخ نمی‌دهند و نباید به آن‌ها تکیه کرد.
در این باره فیروز قاسم زاده – سخنگوی صنعت آب – اظهار کرد: سیلاب اخیر ۲۵۰ تا ۲۶۰ میلیون متر مکعب ورودی آب به سدهای کشور را افزایش داد اما این بارندگی روی منابع آبی تاثیری نداشته، علیرغم اینکه عدد بارش ها در مردادماه خوب بود اما برخی خارج از حوضه آبریز سدها بوده و در هر حال اعدادی که وارد سفره‌های آب زیرزمینی شده، چند ماه بعد قابل استحصال است.
وی با بیان اینکه بارش‌ها روی منابع آب زیرزمینی در فلات مرکزی تاثیر مثبت داشته است، گفت: ورودی آب به سدهای تهران حدود ۱۰ میلیون مترمکعب و زاینده‌رود ۹ میلیون متر مکعب بوده که این اعداد کمک کننده است.
در این میان اهمیت و لزوم سدسازی برای مقابله با سیلاب در کشور، پررنگتر و با اهمیت‌تر از قبل به نظر می‌رسد چراکه بر اساس توسعه‌ای که در دنیا و از جمله ایران اتفاق افتاده، ساخت سد یکی از روش‌های استحصال آب است. در ایران بعد از توسعه اقتصادی و اجتماعی بعد از انقلاب اسلامی، سدسازی در دستور کار قرار گرفته اما واقعیت این است که طبق تایید سخنگوی صنعت آب، سدها بر اساس ورودی آب نرمال طراحی و ساخته می‌شوند و برای آوردهای مقطعی و سیلاب یکباره نباید اقدام به ساخت سازه کنیم، برای ساخت سد حداقل آورد ۵۰ ساله را بررسی و مشخص شود که به طور متوسط چه میزان آورده داشته است.
در این بین انتقادهای بسیاری درباره عدم سدسازی و آبخیزداری مطرح می‌شود؛ محمدعلی بنی‌هاشمی – کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آب – در این رابطه به گفت که در تابستان بارش‌هایی که در ایران می‌بارد، تاثیر چندانی روی کم‌آبی ندارد؛ معمولا بارش‌های تابستانی به صورت رگباری و کوتاه مدت است و آورده زیادی ندارد. رژیم آب و هوایی ایران به ویژه در فلات مرکزی وبارش‌های تابستانی بیشتر موجب ایجاد سیل می‌شوند تا اینکه بخواهند کمک به بحران کم آبی کند.
بر این اساس موضوع سد سازی چندین سال است که در گیر دو جبهه مخالف و موافق شده است، عده‌ای هم موافق آبخیزداری هستند و معتقدند که به جای کارهای سازه‌ای، به دنبال اقدامات آبخیزداری باشیم و راه درست ایجاد یک حد تعادل بین کارهای آبخیزداری و سدسازی است.
بنی‌هاشمی در این باره معتقد است که پس از وقوع سیلاب عده‌ای اعلام می کنند که باید سدسازی و یا اینکه آبخیزداری در بالادست صورت می‌گرفت؛ واقعیت این است که همه این کارها باید در جای خود به صورت متناسب و با در نظر گرفتن تمام ابعاد کار انجام شود.
وی با تاکید بر اینکه عملیات آبخیزداری در بالادست و سد سازی باید با مطالعه کافی انجام شود، گفت: در برخی مواقع آبخیزداری به صورت افراطی انجام شده و آب به پایین دست نرسیده، یکی از اثرات طبیعی سیل رسیدن حق آبه به پایین دست است.
اما از سوی دیگر این تفکر که آب وارد پایین دست شده و ما نتوانسته‌ایم از آن استفاده کنیم، تحلیل درستی نیست، چراکه به اعتقاد این عضو هیات علمی دانشگاه تهران، باید حق آبه پایین دست در تالاب‌ها، رودخانه‌ها داده شود و نباید نگاه اینگونه باشد که آبی را از دست داده‌ایم.
بنی‌هاشمی با بیان اینکه نباید به سیل به عنوان یک واقعه بد نگاه شود و اینگونه تحلیل کنیم که با وقوع سیل یک منبع آبی را از دست داده‌ایم، اظهار کرد: سرعت بالای آب در رودخانه فوایدی دارد؛ جلگه حاصلخیز خوزستان حاصل سیلاب‌هایی است که در میلیون‌ها سال اخیر اتفاق افتاده و اگر این سیلاب‌ها نبودند چنین جلگه‌ای حاصل نمی‌شد. اگر در برخی مناطق همچون مغان و سیستان خاک‌های حاصلخیر داریم، به دلیل وقوع این سیلاب‌ها بوده که در طول میلیون‌ها سال محقق شده است. اگر نگاه ما منفی نباشد، می‌توان اقداماتی را عالمانه و عاقلانه انجام داد.
به اعتقاد این کارشناس ارشد حوزه مدیریت منابع آب، اگر سیاست‌ها علمی باشد می‌توان هم آبخیزداری و هم سد سازی را روی اصول پیش برد. متاسفانه در این حوزه دچار افراط و تفریط هستیم، در حالی که باید به صورت همه جانبه‌نگر به این موضوع توجه کنیم و از منابع آب سدها بهره بیشتری ببریم.
بر این اساس اینکه در این شرایط قضاوت کنیم و بگوییم وزارت نیرو مسوولیت خود را به درستی انجام نداده است،از نظر کارشناسی منطقی نیست چرا مدیریت آب و سیلاب و مدیریت بحران جنبه‌های متنوعی دارد و تنها وزارت نیرو متولی آن نیست، وزارت جهاد کشاورزی و سازمان محیط زیست و سازمان مدیریت بحران نیز درگیر مساله آب و سیلاب هستند و قوانین موجود، نحوه اجرا، حکم‌های قوه قضاییه و آموزش‌ها همگی روی مساله آب و مدیریت سیلاب تاثیر می‌گذارد.
به گفته بنی‌هاشمی، به طور کلی نهادهای هماهنگ کننده در بخش آب و مدیریت سیلاب کار خود را به خوبی انجام نداده‌اند و هماهنگی کافی بین این بخش‌ها صورت نگرفته و ناهماهنگی فراوانی نیز بین قوه مجریه و مقننه وجود دارد و عدم هماهنگی آن‌ها در بخش آب مشکلاتی را ایجاد کرده است.
با این اوصاف مسئله آب جدی‌تر از این است که با چند روز یا چند هفته بارش فراوان خیال‌ها راحت شود و مسئله کم آبی را حل شده فرض کنیم. چرا که به تاکید کارشناسان، حتی با فرض چند سال پر آبی هم مسئله حل نمی‌شود. به‌طور مثال مشکل فرونشست‌هایی که در نقاط مختلف کشور داریم نیز با این بارش‌ها و بیشتر از این نیز حل نمی‌شود.
