«جبار وطن‌فدا» افزود: ایران در رودخانه‌های مرزی، برای عراق قائل به حقابه است و تعیین این حقابه‌ها در مواردی که هنوز تعیین نشده، از جمله موضوع‌هایی است که باید در نشست‌های دوجانبه و با توجه به چارچوبی که در موافقت‌نامه استفاده از آب رودخانه‌های مرزی آمده است، پیگیری و تصمیم‌گیری شود.
وی ادامه‌داد: امید است برادران عراقی ما هم در پاسخ به یادداشت‌های رسمی ایران، سریع‌تر نسبت به برگزاری این نشست‌ها اعلام موافقت و آمادگی کنند.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران خاطرنشان‌کرد: ذکر این نکته ضروری است که سیاست‌های بهره‌برداری از منابع آب در سمت ایران به دلایل بشردوستانه و حُسن همجواری و دوستی با مردم مسلمان عراق، همواره به گونه‌ای بوده که متناسب با شرایط اقلیمی و منابع آب، جریان حداکثری به سوی عراق رها شده است.
وی گفت: فراموش نکنیم که کشور ما هم مانند عراق با پدیده خشکسالی شدید مواجه شده و به‌ویژه در دو سال آبی اخیر، خشکسالی شدیدی را در همه حوضه‌های آبریز داخلی و مرزی تجربه کرده است و حتی در صحبت‌های وزیر منابع آب عراق، هم بر این واقعیت تاکید شده است.
وطن فدا درباره وضعیت ریزش‌های جوی در منطقه مرزی غرب کشور، گفت: به عنوان نمونه بر اساس آمار ایستگاه‌های هواشناسی در استان کرمانشاه، متوسط بارش سالیانه در سال آبی ۱۴۰۰-۱۳۹۹ نسبت به متوسط درازمدت در همین ایستگاه‌ها، بین ۳۴ تا ۵۶ درصد کاهش نشان می‌دهد و کاهش رواناب‌ها بیشتر از کاهش بارندگی‌ها است، اما در همین شرایط هم برای نمونه بیش از ۵۰ درصد از جریان ورودی به سد «ازگله» و بند «هیروی» در استان کرمانشاه، به سمت استان «دیالی» عراق رهاسازی شده است.
وی اضافه‌کرد: در همین زمینه، مایلم به درخواست مقام های محلی عراق برای رهاسازی آب و در ادامه نامه تشکر محبت‌آمیز آن مقام ها در مورد تداوم جریان آب رودخانه «سیروان» در تابستان سال ۱۴۰۰ اشاره کنم که آن را نشانه دوستی دو ملت و حسن روابط دو کشور می‌دانم. این موارد هم به‌طور قطع از نظر رسانه‌ها و مردم عراق دور نمی‌ماند و نباید روایت رسانه‌ها بر سخنان تفرقه‌انگیز و نمایشی متمرکز شود.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران افزود: مورد دیگر را در اوایل تابستان سال گذشته داشتیم که با وجود نیاز شدیدی که در کشور ما برای تولید برق و حفظ ذخایر آبی در سدهای برق‌آبی وجود داشت، بهره‌برداری از نیروگاه‌های برق‌آبی واقع بر رودخانه‌های مرزی و به‌ویپه سد برق‌آبی سردشت را به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کردیم که جریان آب خروجی به سمت عراق هیچ‌گاه قطع نشود.
اثرگذاری اندک رودخانه‌های ایران بر عراق
وطن‌فدا به بزرگ‌نمایی‌های انجام شده در این زمینه اشاره و خاطرنشان‌کرد: برخلاف بزرگ‌نمایی‌هایی که انجام می‌شود، اثرگذاری رودخانه‌های ایران بر عراق بسیار اندک و در کل حدود ۶ درصد حوضه آبریز دجله و فرات است و این موضوع با ذکر اعداد و ارقام، در گزارش‌های فنی بین‌المللی ارائه شده و قابل اثبات است.
وی افزود: رودخانه‌های ورودی از سمت ایران به عراق، بخش کوچکی از حوضه آبریز دجله بوده و همان‌طور که می‌دانیم، منابع آب عراق، علاوه بر سایر منابع حوضه دجله، تحت تاثیر حوضه بزرگ فرات هم قرار دارد؛ بنابراین تعمیم دادن همه مشکلات آبی و غیرآبی عراق به سهم آب دریافتی از ایران در استان‌های دیالی یا حلبچه، باید از دیدگاه کارشناسی بررسی شده و پیگیری آن هم از طریق چارچوب‌های رسمی انجام شود؛ این‌گونه تحلیل‌های یک‌جانبه به شکل فعلی، فقط باعث دامن زدن به تبلیغات رسانه‌ای و تخریب اذهان عمومی دو کشور است.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: در عین حال فراموش نکنیم که مانند هر کشور دیگری، وضعیت منابع آب کشور عراق علاوه بر عوامل اقلیمی و طبیعی، هم تحت تاثیر نوع مدیریت آب در آن کشور و هم مجموعه‌ای از عوامل انسان‌ساخت قرار دارد اما درحال حاضر، بخشی از سیاست‌های آبی منطقه در حوضه دجله و فرات طوری تدوین می‌شود که می‌تواند مانع از همبستگی و دوستی دو ملت ایران و عراق و ایجاد صلح و ثبات در منطقه شود و یکی از این سیاست‌های خصمانه‌ای که با جدیت از سوی رسانه‌های بین‌المللی و بعضی از اشخاص مطرح می‌شود، همین بزرگ‌نمایی سهم و نقش ایران در وضعیت آبی حوضه دجله است.
طرح شکایت عراق به دیوان بین‌المللی دادگستری، وجاهت حقوقی ندارد
این مقام مسوول در ادامه به موضوع طرح شکایت از سوی عراق به دیوان بین المللی دادگستری واکنش نشان داد و گفت: طرح این شکایت فاقد وجاهت حقوقی بوده و برخلاف روابط حسنه دو کشور و حسن همجواری است، زیرا چارچوب حقوقی رسمی برای مذاکرات آبی بین ایران و عراق، موافقت‌نامه استفاده از آب رودخانه‌های مرزی مصوب ۲۶ دسامبر ۱۹۷۵ است که در سازمان ملل متحد هم ثبت شده است.
وطن‌فدا اضافه‌کرد: جمهوری اسلامی ایران بارها برای مذاکره در خصوص رودخانه‌های مرزی در چارچوب مکانیزم پیش‌بینی شده در این موافقت‌نامه اعلام آمادگی کرده است و تا جایی که می‌دانم حتی «مهدی الحمدانی» وزیر منابع آبی عراق هم در نشستی که در شهریورماه ۱۴۰۰ در تهران برگزار شد، به صراحت بیان کرد که موافقت‌نامه ۱۹۷۵ از نظر وی مورد پذیرش بوده و معتبر است.
وی افزود: مذاکره در چارچوب این موافقت‌نامه، همان فضای تعاملی مثبتی است که دو کشور به آن نیاز دارند، اما این‌گونه بحث‌های حقوقی و بدون مبنای معتبر و قابل قبول در مورد معاهده ۱۹۷۵، مانع از تعامل طرف عراقی با ایران در مورد آب‌های مرزی می‌شود و ادامه این روند به عراق آسیب می‌زند.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: در آخرین نشست کمیسیون دائمی فنی مختلط پیش‌بینی شده در ماده ۳ موافقت‌نامه، طرفین توافق کردند که ضمن بازدید و مطالعه رودخانه‌های مرزی طبق ترتیب مندرج در موافقت‌نامه، در خصوص اشتراک‌گذاری داده‌ها و اطلاعات آبی همکاری کنند و اگر طرف عراقی به دلایل غیرقابل پذیرش از نظر حقوقی و قراردادهای معتبر بین‌المللی از ادامه مذاکرات استنکاف نمی‌کرد، شاید تاکنون پرونده رودخانه‌های مرزی دو کشور بسته شده بود.
ایران و عراق هر دو تحت تاثیر شرایط آبی حوضه دجله و فرات
وطن‌فدا، هر دو کشور ایران و عراق را تحت تاثیر شرایط آبی حوضه دجله و فرات دانست و افزود: اقدام ها و نوع مدیریت آب در کشورهای حوضه دجله و فرات، کشور ما را هم بسیار متاثر کرده است به دلیل مجموعه اقدام های انجام شده در حوضه دجله و فرات و پروژه‌های عظیم در کشورهای حوضه شامل ذخیره‌سازی و انحراف آب و عدم تامین حقابه زیست‌محیطی تالاب‌های جنوب عراق، مردم ما به‌ویژه در استان‌های خوزستان، ایلام و کرمانشاه و به‌تازگی بسیاری از استان‌های کشور ایران، متحمل آسیب‌های زیست‌محیطی، بهداشتی، اقتصادی و اجتماعی ناشی از تشدید طوفان‌های گرد و غبار در منطقه شده‌اند.
وی ادامه داد: یا به‌طور مثال جریان آب در رودخانه اروندرود یا شط العرب در سال‌های اخیر به دلیل قطع جریان فرات و کاهش شدید جریان از دجله، به شدت کاهش یافته و این شرایط باعث نفوذ شوری در اروند و کارون تا محدوده شهر اهواز شده است؛ در این خصوص ما ناچار شده‌ایم هزینه‌های زیادی برای کاهش تبعات منفی این امر صرف کنیم.
این مقام مسوول خاطرنشان‌کرد: در صحبت‌های اخیر وزیر منابع آب عراق، به موضوع گرد و غبار و به‌طور ضمنی به مطالبه ایران از عراق در این زمینه هم اشاره شده است، اما وی این موضوع را هم به موضوع تامین آب از سمت ایران گره زده‌اند مشخص است که سهم ۶ درصدی ایران در حوضه دجله و فرات، نمی‌تواند چنین نقشی در مهار گرد و غبار داشته باشد.
وطن‌فدا اظهار داشت: طبق مستندات بین‌المللی، عراق و ترکیه با احداث سدهای متعدد تا کنون به میزان پنج برابر آورد طبیعی رودخانه فرات و سه برابر آورد طبیعی رودخانه دجله، مخزن ذخیره آب ایجاد کرده‌اند. یعنی در فرات ۱۷۰ میلیارد متر مکعب و در دجله ۱۳۰ میلیارد متر مکعب، حجم ذخیره سدها است در حالی که سهم سدهای ایران فقط یک درصد سدهای حوضه است.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: بر اساس گزارش‌های بین‌المللی و محیط‌زیستی، از جمله گزارش‌های سازمان ملل، مشکلات هورهای جنوب عراق و خشک شدن آنها، در دو دهه گذشته بوده و تحث اثر سیاست‌ها و اقدام های داخلی عراق انجام شده و یکی از عواقب آن، گسترش کانون‌های گرد و غبار در این منطقه بوده که ایران هم به شدت از آنها متاثر است.
وی ادامه‌داد: با توجه به اینکه توسعه کانون‌های گرد و غبار در کشور عراق و در منطقه متاثر از عوامل متعددی است که برخی از آنها وابسته به موضوع آب و برخی فارغ از آب هستند، ما معتقدیم که به جای فرافکنی این موضوع و منوط کردن کل مساله به حوزه تعامل‌های آبی، بهتر است با جلب مشارکت کشورهای منطقه و بهره‌گیری از ابزارهای مدیریتی و سیاستگذاری در سطح ملی و منطقه‌ای، برای کنترل آن برنامه‌ریزی و اقدام شود.
وطن فدا افزود: در این زمینه البته اقدام هایی هم با محوریت سازمان حفاظت محیط‌زیست ایران و ستاد ملی سیاستگذاری و هماهنگی مدیریت پدیده گرد و غبار در حال پیگیری است که امید است منشاء تعامل های خوبی با کشور عراق و در سطح منطقه باشد.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران خاطرنشان کرد: با توجه به سابقه حسن همجواری و همکاری‌های ایران و عراق و در حوزه های مختلف به ویژه در سال‌های گذشته و با در نظر داشتن چارچوب‌ها و بسترهای مساعدی که در این گفت و گو هم به برخی از آنها پرداختم، بیش از هر چیز امیدوارم تعاملات دو کشور، به جای فضاهای رسانه‌ای، همچنان در ریل نشست‌ها و مذاکرات رسمی و همکاری‌جویانه دوجانبه حرکت کند و در آینده نزدیک در خصوص کلیه مسائلی که از سمت دو کشور مطرح می‌شود، توافقات و تعهدات روشن و مبتنی بر منافع دو کشور انجام شود.
وطن‌فدا با اعلام آمادگی دوباره برای ادامه مذاکرات دوجانبه در این باره، افزود:چه در رابطه با موضوع های آب‌های مرزی با کشور عراق و چه در خصوص موضوع های زیست‌محیطی یا گرد و غبار با عراق و سایر کشورهای حوضه، جمهوری اسلامی ایران همواره مبتکر و پیگیر برگزاری نشست‌های لازم در چارچوب موافقت‌نامه‌های فی‌مابین و سایر بسترهای حقوقی دو یا چندجانبه بوده و وزارت نیرو هم به عنوان یکی از دستگاه‌های اجرایی کشور، همواره در چارچوب کارشناسی و رسمی در مذاکرات مرتبط با این موضوعات مشارکت نموده است.
وی گفت: سیاست‌های بهره‌برداری از منابع آب در سمت ایران به دلایل بشردوستانه و حسن همجواری و دوستی با مردم مسلمان عراق همواره به گونه‌ای بوده که متناسب با شرایط اقلیمی و منابع آب، جریان حداکثری به سوی عراق رها شده است.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران افزود: در خصوص آب‌های مرزی ایران و عراق، ما یک موافقت‌نامه رسمی دوجانبه داریم که حدود ۵۰ سال قدمت داردموافقت‌نامه استفاده از آب رودخانه‌های مرزی که در خرداد ۱۳۵۴ منعقد شده، در واقع بخشی از معاهده مرزی و حسن همجواری بین دو کشور، معروف به معاهده ۱۹۷۵ الجزایر است که هم سابقه طولانی دارد و هم از لحاظ محتوایی و مکانیزم‌های پیش‌بینی شده در آن و از جمله مکانیزم حل اختلاف، یکی از توافق‌های مترقی به‌شمار می‌رود ضمن اینکه این موافقت‌نامه دوجانبه، در سازمان ملل متحد هم ثبت شده و اعتبار بین‌المللی دارد.
وطن‌فدا خاطرنشان کرد: در قالب این موافقت‌نامه، در سال‌های گذشته، چه قبل و چه بعد از انقلاب اسلامی ایران، چندین نشست با طرف عراق برگزار کرده‌ایم. از جمله کمیسیون دائمی فنی مختلط رودخانه‌های مرزی، که متشکل از تعداد مساوی از کارشناسان فنی دو طرف است، دو نشست در سال ۱۳۵۶ برگزار کرده و مصوباتی هم داشته است.
وی افزود: بعد از انقلاب اسلامی و جنگ تحمیلی هم فعالیت کمیسیون مجدداً از سال ۱۳۸۶ از سر گرفته شد و ۴ نشست تا سال ۱۳۹۲ برگزار شده است از جمله توافق‌هایی که در این کمیسیون مشترک صورت گرفته، تعیین یک دستور کار برای پایش و اندازه‌گیری میدانی از رودخانه‌های مرزی فی‌مابین مطابق با ترتیبات مقرر در موافقت‌نامه، تبادل داده و اطلاعات در رودخانه‌های مرزی دو کشور بوده است.
مدیرکل دفتر رودخانه‌های مرزی و منابع آب مشترک شرکت مدیریت منابع آب ایران ادامه داد: وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی ایران در آبان‌ماه و دی‌ماه سال ۱۴۰۰ هم طی دو یادداشت رسمی به طرف عراقی، اعلام آمادگی کرده است که در اجرای این موافقت‌نامه میزبان هیات محترم عراقی در تهران باشد که تا کنون پاسخ رسمی از سوی آن کشور در این خصوص دریافت نکرده‌ایم. البته ما همچنان پیگیر نشست‌های دوجانبه هستیم و معتقدیم برگزاری نشست‌های رسمی و دوجانبه و بررسی موضوع‌های مورد نظر طرفین نتایج مفید و بهتری در مقایسه با ارتباط غیر مستقیم رسانه‌ای بین مقام‌های دو کشور در بر دارد.
