کمبود آب و شرایط کم بارش هنوز برای بخش قابل توجهی از جمعیت ایران، به ویژه کشاورزان و کسانی که در مناطق شهری زندگی می کنند، موضوع مهمی نیست. به لحاظ جغرافیایی، ایران در مکانی خشک و نیمه خشک بر روی کره زمین واقع شده است. در قرون گذشته، کشاورزان درباره احتمال خشکسالی بارها هشدار داده بودند. به این موضوع گرم شدن کره زمین را نیز اضافه کنید که ایران یکی از مهمترین قربانیان آن است.
رابطه کمبود آب و افزایش و کاهش بارش باران
دو سال پیش، هنگامی که باران های مداوم در اوایل بهار جاری بود، تصور اشتباهی در ذهن بسیاری از مردم شکل گرفت که دوره خشکسالی در ایران به پایان رسیده است. آنها در واقع از این واقعیت علمی که بارندگی شدید خود نتیجه گرم شدن کره زمین است، بی اطلاع بودند.
بارش های شدید در اوایل بهار 1399 (مارس-آوریل 2020) ضربه بزرگی به پروژه های زیرساختی در غرب و جنوب غربی ایران وارد کرد. سیل باعث تخریب جاده ها، پل ها، زمین های کشاورزی و طغیان آب در خانه ها شد که اگر نگوییم میلیاردها اما قطعا چند صد هزار دلار خسارت در پی داشت.
حتی آن دسته از کشاورزانی که زمین های زراعی یا خانه های آنها در اثر بارندگی شدید و سیلاب های بعدی آن آسیب ندیده اند، اکنون در حالت رکود قرار دارند، زیرا میزان بارندگی در سال جاری بسیار کاهش یافته است.
لزوم جایگزینی محصولات کم مصرف به جای محصولات پر مصرف در بخش کشاورزی
در سال 2020، کشاورزان به توسعه مزارع شالیزار خود که به مقدار زیادی آب نیاز دارد روی آوردند. کارشناسان کشاورزی می گویند که تولید هر کیلوگرم برنج، بسته به شرایط آب و هوایی منطقه حدود 5000-6000 لیتر آب نیاز دارد.
تا پیش از این پرورش برنج تنها در مناطق شمالی ایران و در استان های گیلان، مازندران و مناطقی از گلستان مورد توجه قرار داشت. با این وجود، از حدود 25 سال پیش، کشت برنج در بسیاری از استان های سراسر ایران، حتی در استان های خشک گسترش یافت. دلیل اصلی پرورش برنج، مزایای اقتصادی آن در مقایسه با سایر محصولات بود.
کشاورزان عمدتاً از آب زیرزمینی برای تغذیه مزارع شالیزار استفاده می کنند، اقدامی که منجر به کاهش زیاد منابع آب زیرزمینی در بسیاری از نقاط ایران شده است. با وجود کاهش نزولات جوی و مصرف بیش از حد آب های زیرزمینی، هیچ نشانه ای دال بر تمایل کشاورزان به جایگزینی محصولات کم مصرف آب به جای محصولات پر مصرف مشاهده نمی شود.
از سوی دیگر هنوز هم هندوانه به طور گسترده ای زیر کشت می رود. این در حالی است که هر کیلوگرم هندوانه بین 300-400 لیتر آب مصرف می کند. این مشکل فقط مربوط به وزارت کشاورزی نیست که قادر و یا مایل به ترغیب کشاورزان برای عدم استفاده بیش از حد از آب های زیرزمینی نمی باشد، باید دانست در صورت عدم اقدامات جبرانی، ایران را در دهه های آینده به مکانی غیر قابل سکونت تبدیل خواهد شد.
در این میان استفاده بیش از حد از آب همچنین باعث خشک شدن بسیاری از رودخانه ها شده است. هم اکنون بیشتر رودخانه ها در ایران به رودخانه های فصلی تبدیل شده اند.
کاوه مدنی، استاد مرکز سیاست محیط زیست کالج سلطنتی لندن (امپریال کالج لندن) در این رابطه می گوید: «خشک شدن دریاچه ها و رودخانه ها، کاهش منابع آب زیرزمینی، فرونشست زمین، آلودگی آب، جیره بندی و اختلال در تأمین آب، مهاجرت اجباری، ضایعات بخش کشاورزی، طوفان های شن و نمک و آسیب های اکوسیستم از مسائل مدرن مربوط به آب ایران است که زمانی به عنوان پیشگام مدیریت پایدار آب شناخته می شدند. احداث قنات ها در ایران گواه روشنی بر چگونگی مدیریت استفاده از آب توسط ایرانیان در طول تاریخ بوده است.
توجه سازمان ها و نهادها به تغییر رویکرد در زندگی شهری
اکثر مردم ساکن در شهرها نیز نسبت به کمبود آب بی توجه هستند. آنها به استفاده بیش از حد از آب عادت کرده اند. در این رابطه وزارت نیرو مسئول اجرای طرحی برای مجبور کردن شهروندان به توقف استفاده بیش از حد از آب است. با وجود کمبود آب، مردم هنوز از چند صد لیتر آب آشامیدنی برای تمیز کردن حیاط و پارکینگ های خود استفاده می کنند. از آنجا که هیچ تشویق یا نظارتی وجود ندارد، بیشتر شهروندان اهمیتی به این موضوع نمی دهند. گویی فقط شهروندان در مناطق خشک مانند یزد، کرمان و سیستان بلوچستان آب را گرامی می دارند.
در پایان باید گفت، اگر قلب ما برای ایران می تپد، باید برای آب ارزش بسیاری قائل شویم و از فن آوری های جدید برای صرفه جویی در مصرف آب استفاده کنیم، در غیر این صورت، میهن خود را به مکانی غیر قابل سکونت تبدیل خواهیم کرد.