خلیج فارس را شاید بتوان مهمترین منطقه در تولید نفت و گاز جهان دانست. در سال ۲۰۱۹ و پیش از همه‌گیری کرونا، کشورهای حاشیه خلیج فارس، روزانه حدود ۳۰ میلیون بشکه نفت تولید می‌کردند که ۳۲ درصد از نفت خام تولیدی جهان را تشکیل می‌داد.
این موضوع آنجا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که تنها راه خروج از خلیج فارس و رسیدن به آب‌های اقیانوسی برای صادرات نفت تولیدی، تنگه هرمز است که روزانه ۱۸ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی، ۴ میلیون بشکه فرآورده نفتی و ۳۰۰ میلیون متر مکعب ال ان جی از آن عبور می‌کند تا به مبادی مصرف برسد.
با این حال وجود ریسک‌های سیاسی و اقتصادی باعث شده تا اغلب کشورهای حاشیه خلیج فارس به فکر جایگزینی مبادی صادراتی نفت خود در خارج از خلیج فارس باشند و از میزان وابستگی خود به تنگه هرمز بکاهند.
رویای دورزدن تنگه هرمز با ۷ خط لوله
ایجاد خطوط لوله به منظور دورزدن تنگه هرمز و احداث پایانه‌های صادراتی، از اصلی‌ترین برنامه‌ها شمرده می‌شود. تا آنجا که تا کنون ۷ خط لوله به منظور دورزدن تنگه هرمز ایجاد شده است. اما بدلایلی همچون اختلافات سیاسی یا عدم تعمیر و نگهداری تنها ۴ خط لوله در کوتاه مدت قابلیت بهره‌برداری را دارد.
مجموع ظرفیت خطوط لوله‌ای که در حال حاضر توانایی دور زدن تنگه هرمز را دارند، در برآورد خوشبینانه حدود ۸.۷ میلیون بشکه نفت خام در روز است که تنها ۲.۸ میلیون بشکه در وضعیت کنونی در حال استفاده است.
اما ایران تا پیش از این تمام پایانه‌های نفتی خود (خارگ، عسلویه و لاوان) را درخلیج فارس احداث کرده بود و این موضوع می‌توانست در شرایط غیرمتعارف مانند آنچه در جنگ تحمیلی علیه ایران رخ داد، صادرات نفت را با مشکلات جدی رو به رو کند.
از همان سال‌های جنگ تحمیلی البته ایران به فکر احداث پایانه‌ای در خارج از خلیج فارس افتاد اما این مهم تا به امروز محقق نشد.
صادرات نفت ایران از آب‌های دریای عمان
حالا اما با توجه به تاکید مقام معظم رهبری بر توسعه سواحل مکران و استفاده از فرصت دسترسی به آب‌های اقیانوسی از دریای عمان، صادرات نفت از پایانه جاسک در روزهای آینده آغاز خواهد شد تا طرح انتقال نفت با خط لوله هزار کیلومتری از گوره به جاسک که از سال ۹۷ آغاز شده بود، به بهره‌برداری برسد.
این طرح که از یک خط لوله هزار کیلومتری، ۵ تلمبه خانه، ۲ ایستگاه توپکرانی، مخازن ذخیره‌سازی نفت خام در جاسک و در نهایت پایانه نفتی جاسک تشکیل شده، اکنون آماده افتتاح در فاز نخست خود و آغاز صادرات نفت از دریای عمان است.
نکته مهم آن است که این طرح در حالی به بهره‌برداری می‌رسد که طرح انتقال نفت خام از گوره به جاسک با هزینه ۱.۵ میلیارد دلاری انجام شده توسط ایران در مقایسه با هزینه‌های سایر کشورها همچون هزینه بیش از ۳.۳ میلیارد دلاری امارات برای احداث خط لوله حبشه-فجیره یا هزینه ۱۹ میلیارد دلاری سالانه ایالات متحده به منظور ذخیره‌سازی نفت خام، عدد معقولی به شمار می‌رود.
بر اساس این موارد، احداث این خط لوله از نظر امنیت انرژی را می‌توان امری ضروری دانست که با هزینه‌ای منطقی به اجرا درآمده است. همچنین با کاهش ۱۰۰۰ کیلومتری مسیر حمل و بارگیری نفت ایران توسط نفتکش‌های پهن پیکر، ضمن تمرکززادیی از پایانه‌های صادراتی و کاهش ریسک ژئوپولیتیک صادرات نفت ایران از تنگه هرمز، شاهد کاهش قابل ملاحظه هزینه‌های حمل نیز خواهیم بود.
سود ۱۱۰ میلیون دلاری احداث خط لوله گوره- جاسک
این خط لوله علاوه بر آنکه نفت خام ایران را برای صادرات به خارج از خلیج فارس منتقل می‌کند همچنین در مسیر خود، خوراک مورد نیاز پالایشگاه بندرعباس را نیز تامین خواهد کرد. خوراکی که اکنون توسط نفتکش و از مسیر دریا تامین می‌شود.
با توجه به هزینه حمل نفت خام برای پالایشگاه بندرعباس، با این اقدام، سالانه سودی ۷۶ میلیون دلاری نصیب کشور خواهد شد.
همچنین با توجه به کاهش مسافت دریایی از خارگ به جاسک و کاهش هزینه حمل نفت خام صادراتی، درآمد ۳۶ میلیون دلاری در سال برای کشور ایجاد خواهد شد.
با این حال، هدف اصلی از احداث این خط لوله هزار کیلومتری اقتصادی نبوده و به منظور ارتقا امنیت انرژی و آماده‌سازی زیرساخت برای توسعه سواحل مکران، طراحی شده است.
ارتقای امنیت انرژی با نزدیکی به بازارهای مصرف نفت
اگرچه کشورهای دیگر حاشیه خلیج فارس نیز در این سال‌ها به دنبال ایجاد پایانه‌های صادرات نفت در خارج از خلیج فارس بوده‌اند، اما پایانه جدید صادرات نفت ایران، نزدیکترین پایانه به بازارهای مهمی مانند هند و چین خواهد بود.
اهمیت این موضوع آنجا است که آمریکا در سال‌های اخیر، صادرات نفت خود از اعضای اوپک و به ویژه کشورهای خاورمیانه را به شدت کاهش داده و بازارهای اصلی نفت خاورمیانه در آسیا متمرکز شده است. بنابراین نزدیک‌بودن به بازارهای بزرگی مانند چین به عنوان بزرگترین واردکننده نفت جهان و هند به عنوان چهارمین واردکننده طلای سیاه در ترسیم آینده بازار نفت اهمیت ویژه‌ای خواهد داشت.
با به نتیجه رسیدن مذاکرات احیای برجام در وین در هفته های آینده، ایران در تلاش است تا به سرعت بازارهای صادراتی نفت خود را بازیابی کند. از آنجا که مهمترین بازاهای صادراتی ایران در شرق آسیا قرار دارند، توسعه پایانه جاسک مزیت مهمی است که قدرت چانه‌زنی ایران در بازارهای نفت خام جهان را افزایش خواهد داد.
در واقع، افتتاح این خط لوله و پایانه جاسک می‌تواند به بازپس گیری بازار نفت ایران از کشورهای رقیب کمک کند زیرا ترجیح خریداران این است که به جای اینکه نفت را در خلیج فارس تحول بگیرند در نزدیکی آب‌های اقیانوسی خرید نفت خود را انجام دهند.
ایجاد قطب جدید پالایشی و پتروشیمی در سواحل مکران
البته در بیان فواید خط لوله گوره-جاسک می‌توان به موارد دیگری همچون ارتقا فناوری و ساخت داخل به واسطه این پروژه، ارتقا توان ایران در استفاده از موقعیت ژئوپلتیک خود در کنترل تنگه هرمز و امکان توسعه بندرجاسک و سواحل مکران به عنوان یک هاب پالایشی و پتروشیمی اشاره کرد.
به گزارش ایرنا، خط لوله گوره- جاسک به طول هزار کیلومتر با تکیه بر توان داخلی احداث شده است.
هدف از احداث این خط لوله، انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت تولیدی در خوزستان به سواحل مکران، ذخیره سازی نفت در کنار سواحل دریای عمان، صادرات نفت ایران از پایانه جدید، تضمین استمرار نفت خام، ارتقا جایگاه ایران در بازارهای بین‌المللی، تمرکززدایی از خارک و توسعه پایدار و اشتغال‌زایی در سواحل مکران عنوان شده است.
در ساخت این خط لوله ۵ هزار نفر اشتغال مستقیم و ۱۰ هزار نفر اشتغال غیرمستقیم ایجاد شده است.
احداث خط لوله گوره – جاسک و پایانه صادراتی نفت خام در بندر جاسک، از طرح‌های اولویت‌دار شرکت ملی نفت ایران است که با استفاده حداکثری از توان پیمانکاران و سازندگان داخلی در دست اجرا قرار دارد. شرکت ملی نفت ایران، حدود پنج هزار هکتار از اراضی سواحل مکران واقع در ۶۵ کیلومتری غرب شهر جاسک، نزدیکی‌های کوه مبارک را به منظور احداث طرح‌های ویژه نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی تحصیل و جانمایی کرده که با توجه به تصویب احداث خط لوله ۴۲ اینچ انتقال نفت خام گوره – جاسک، بخشی از اراضی تحصیل‌شده غرب جاسک به‌منظور احداث پایانه صادرات نفت خام و احداث مخازن ذخیره‌سازی نفت خام تخصیص یافته‌اند.
این طرح مشتمل بر بخش‌های ساخت حدود هزار کیلومتر خط لوله ۴۲ اینچ، پنج ایستگاه پمپاژ، تجهیزات اندازه‌گیری و پایش، احداث مخازن ذخیره‌سازی و ساخت اسکله صادراتی است و با اجرای آن، امکان انتقال روزانه یک میلیون بشکه نفت خام از پایانه نفتی گوره در استان بوشهر به منطقه جاسک در ساحل دریای عمان فراهم می‌شود و جاسک به عنوان دومین پایانه صادراتی نفت خام کشور، اهمیت راهبردی می‌یابد.
در مجموع، دریافت روزانه یک میلیون بشکه نفت خام سبک و سنگین از خط لوله ۴۲ اینچ گوره – جاسک و ارسال به پایانه صادراتی جاسک، ذخیره‌سازی ۱۰میلیون بشکه انواع نفت خام، قابلیت گسترش ظرفیت نگهداری و صادرات با توجه به نیازهای آینده، قابلیت دریافت و ذخیره انواع نفت خام از طریق گوی‌های شناور دریایی، ایجاد شرایط لازم به منظور احداث پایانه صادراتی جدید جاسک و تضمین استمرار صادرات نفت خام کشور، متنوع کردن منابع صادراتی نفت خام، امکان تأمین خوراک پالایشگاه‌های برنامه‌ریزی‌شده برای احداث در بندر جاسک با هدف حضور در بازار جهانی فرآورده‌های نفتی و مهیا کردن زیرساخت‌های لازم در منطقه به منظور ایجاد صنایع وابسته از دستاوردهای طرح توسعه مکران است.
