لگد تحریم‌های نفتی به سلطه دلار

تحریم‌های بین‌المللی که به سرکردگی آمریکا علیه روسیه به اجرا درآمده و باعث شده بیشتر معاملات مسکو با هند که به یکی از بزرگترین مشتریان نفت این کشور تبدیل شده است، با استفاده از ارزهای دیگر انجام شود، سلطه چند دهه‌ای دلار بر تجارت بین‌المللی نفت را به لرزه درآورده است.

سلطه دلار هر چند وقت یکبار زیر سوال رفته است و با این حال به دلیل مزایای بسیار زیاد استفاده از رایج‌ترین ارز دنیا برای تجارت، همچنان ادامه پیدا کرده است. اما اکنون تجارت نفت هند، در پاسخ به آشفتگی تحریم‌ها و جنگ اوکراین، قوی ترین شواهدی که تا کنون از روی آوردن به استفاده از ارزهای دیگر وجود داشته است را نشان می دهد که می تواند ماندنی شود.

این کشور، سومین واردکننده بزرگ نفت در جهان است و پس از این که اروپا در واکنش به جنگ در اوکراین، از دریافت نفت روسیه خودداری کرد، به مشتری بزرگ نفت روسیه تبدیل شد.

به گفته چندین منبع بازرگانی و بانکی، پس از آنکه ائتلاف مخالف جنگ در پنجم دسامبر سال گذشته، مکانیزم سقف قیمت برای فروش نفت دریابرد روسیه را فعال کرد، مشتریان هندی، پول عمده نفتی که از روسیه خریداری می‌کنند را به ارزهای غیر دلاری از جمله درهم امارات متحده عربی و اخیرا روبل روسیه، پرداخت می‌کنند. این منابع افزودند: ارزش این معاملات در سه ماه گذشته، در مجموع معادل چند صد میلیون دلار بوده که پیش از این بی سابقه بوده است.

اقتصادهای گروه هفت، اتحادیه اروپا و استرالیا، اواخر سال گذشته با سقف قیمت ۶۰ دلار در هر بشکه برای فروش نفت روسیه که از طریق دریا حمل می‌شود، موافقت کردند و فراهم کردن خدمات بیمه و حمل و نقل غربی برای محموله‌های نفت روسیه که بالاتر از این قیمت فروخته می‌شوند را ممنوع کردند.

به گفته سه منبع آگاه که مایل نبودند نامشان فاش شود، برخی از بازرگانان مستقر در دبی و شرکت‌های انرژی روسیه، گازپروم و روس‌نفت، به دنبال پرداخت‌های غیر دلاری برای بعضی از گریدهای نفتی روسیه هستند که در هفته‌های اخیر، بالاتر از  سقف قیمتی ۶۰ دلار در هر بشکه به فروش رفته‌اند.

این فروش‌ها، سهم کوچکی از کل فروش روسیه به هند محسوب می شوند و به نظر نمی‌رسد تحریم‌هایی را نقض کنند که مقامات و تحلیلگران آمریکایی پیش بینی کرده بودند با استفاده از خدمات غیرغربی مانند ناوگان کشتی‌ها و بیمه روسی، می‌توانند دور زده شود.

به گفته منابع بازرگانی و همچنین مقامات اقتصادی سابق روسیه و آمریکا، همسو با تلاش مسکو برای دلار زدایی از اقتصادش و تلاش بازرگانان برای اجتناب از تحریم‌ها، سه بانک هندی از بعضی از این معاملات حمایت کردند.

اما پس از این که ماه گذشته، آمریکا و انگلیس بانک MTS  روسیه که در ابوظبی مستقر است را به موسسات مالی روسیه در فهرست تحریم‌ها اضافه کردند، ادامه پرداخت پول نفت روسیه به درهم ممکن است دشوارتر شود.

به گفته منابع بازرگانی، MTS برخی از پرداخت‌های غیر دلاری نفت هند را تسهیل کرده است.

یک منبع پالایشگاهی هندی اظهار کرد: اکثر بانک‌های روسی از زمان جنگ با تحریم مواجه شده‌اند، اما مشتریان هندی و تامین کنندگان روسی مصمم به ادامه تجارت نفت روسیه هستند. این منبع به رویترز گفت: تامین کنندگان روسی، بانک‌های دیگری را برای دریافت پول نفت پیدا خواهند کرد. دولت هم از ما نمی‌خواهد که خرید نفت روسیه را متوقف کنیم، بنابراین امیدواریم در صورت مسدود شدن سیستم فعلی، مکانیزم پرداخت دیگری پیدا شود.

دوستانه در برابر خصمانه

پرداخت پول نفت به دلار، دهه‌هاست که تقریبا شیوه رایج جهانی بوده است. در مقایسه، آمار ژانویه سیستم پرداخت سوئیفت نشان می‌دهد که سهم این ارز از کل پرداخت‌های بین‌المللی، بسیار کمتر بوده و ۴۰ درصد است.

دانیل آن، اقتصاددان ارشد سابق در وزارت خارجه آمریکا و محقق فعلی مرکز بین المللی وودرو ویلسون برای محققان، می‌گوید که قدرت دلار بی نظیر است، اما تحریم‌ها می‌تواند سیستم‌های مالی غرب را تضعیف کرده و در عین حال، در دستیابی به هدف خود، ناکام بماند. تلاش‌های کوتاه‌ مدت روسیه برای فروش کالاها به ارزهایی غیر از دلار، تهدید واقعی برای تحریم‌های غرب نیست. اما غرب با اضافه کردن یک لایه اداری دیگر، رقابت پذیری خدمات مالی خود را تضعیف می‌کند.

اجرای مکانیزم سقف قیمت با تحریم اتحادیه اروپا علیه واردات نفت روسیه از طریق دریا، همزمان شد و یک سال تحریم‌ها و ممنوعیت‌ها از جمله اخراج روسیه از سیستم پرداخت جهانی سوئیفت را کامل کرد.

در نتیجه این تحریم‌ها، حدود نیمی از ذخایر طلا و ارز خارجی روسیه که به حدود ۶۴۰ میلیارد دلار رسید، مسدود شد.

روسیه در واکنش به این وضع، اعلام کرد که به دنبال دریافت پول صادرات انرژی خود به ارز کشورهای دوست خواهد بود و سال گذشته، به کشورهای غیردوست اتحادیه اروپا دستور داد که پول واردات گاز را به روبل پرداخت کنند.

الکساندرا پروکوپنکو، تحلیلگر مستقل و مشاور سابق بانک روسیه گفت: برای شرکت‌های روسی از آنجا که پرداخت‌ها، حتی اگر هیچ تحریمی را نقض نمی‌کردند، مسدود یا به تعویق افتاد، دلار به طور بالقوه به یک دارایی سمی تبدیل شد.

روسیه به تجارت با سایر نقاط جهان به شدت نیاز دارد، زیرا هنوز به درآمدهای نفت و گاز خود وابسته است، بنابراین، مسکو همه گزینه‌های خود را امتحان می‌کند. روسیه سرگرم کار روی ایجاد یک زیرساخت مستقیم بین سیستم‌های بانکی روسیه و هند است. بزرگترین بانک دولتی هند وام دهنده هند یک حساب نوسترو یا ارز خارجی در روسیه دارند و به همین ترتیب، بسیاری از بانک‌های روسیه برای تسهیل تجارت، نزد بانک‌های هندی حساب باز کرده‌اند.

گیتا گوپینات، معاون مدیر صندوق بین‌المللی پول، یک ماه پس از حمله روسیه به اوکراین، به روزنامه فایننشال تایمز گفت: تحریم‌های روسیه می‌تواند با تشویق بلوک‌های تجاری کوچک‌تر به استفاده از ارزهای دیگر، سلطه دلار را تحلیل ببرد. دلار حتی در این منظر، ارز اصلی جهانی باقی خواهد ماند، اما تکه تکه شدن در سطح کوچکتر به طور یقین، کاملا محتمل است.

فراتر از روسیه، تنش بین چین و غرب نیز هنجارهای قدیمی تجارت جهانی تحت سلطه دلار را تضعیف می‌کند.

روسیه بخشی از ذخایر ارزی خود را به یوان نگه می دارد در حالی که چین دارایی دلاری خود را کاهش داده است. ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه، سپتامبر گذشته اعلام کرد مسکو موافقت کرده است که گاز خود را به جای دلار، به یوان و روبل به چین بفروشد.

هند جای اروپا را می گیرد

طبق گزارش آژانس بین‌المللی انرژی، هند طی سال میلادی گذشته، با افزایش خرید بشکه‌های ارزان قیمت نفت روسیه، جای اروپا را به عنوان مشتری اصلی روسیه گرفت. واردات نفت روسیه به هند در مقایسه با پیش از جنگ اوکراین، ۱۶ برابر شد و نفت روسیه حدود یک سوم کل واردات نفت به هند را تشکیل داد.

به گفته منابع بازرگانی، هر چند هند، تحریم‌ها علیه مسکو را به رسمیت نمی‌شناسد، اما اکثر خریدهای نفت روسیه به هر ارزی که انجام شده، با این تحریم‌ها مطابقت داشته و تقریبا تمام فروش‌ها، در سطوح پایین سقف قیمت تعیین شده، انجام شده است.

با این حال، اکثر بانک‌ها و موسسات مالی در مورد تسویه هرگونه پرداخت محتاط هستند تا از نقض ناخواسته قانون بین المللی اجتناب کنند.

به گفته منابع بازرگانی، برای پالایشگاه‌های هندی که در هفته‌های اخیر تسویه برخی از خریدهای نفت روسیه به روبل را آغاز کرده‌اند، بخشی از پرداخت‌ها توسط بانک دولتی هند از طریق حساب روبلی نوسترو در روسیه انجام شده است. این منابع افزودند: این معاملات بیشتر برای خرید نفت از غولهای انرژی دولتی روسیه گازپروم و روس نفت بوده است.

بانک بارودا و اکسیس بانک اکثر پرداخت‌های درهم را انجام داده‌اند.

هند چارچوبی را برای تسویه تجارت با روسیه به روپیه در صورتی که معاملات روبلی با تحریم‌ها بیشتر قطع شود، آماده کرده است.

بر اساس گزارش رویترز، وزارت خزانه داری آمریکا در پاسخ به درخواست اظهار نظر در این باره، به اظهارات جانت یلن، وزیر خزانه داری آمریکا دو هفته پس از آغاز جنگ اوکراین اشاره کرد که گفته بود: فکر نمی کنم دلار رقابت جدی داشته باشد و احتمالا برای مدت طولانی نیز چنین رقابتی وجود نخواهد داشت.