ایران با در اختیار داشتن ۱۸ درصد ذخایر گازی جهان، دومین کشور دارنده این منبع انرژی ارزشمند به‌شمار می‌آید. ذخایر گازی ایران حدود ۳۲ هزار میلیارد مترمکعب برآورد شده که فاصله‌ای ۵۰۰۰ میلیارد مترمکعبی با روسیه به‌عنوان اولین کشور دارنده ذخایر گاز جهان دارد. به لحاظ تولید، ایران بعد از آمریکا با ۹۱۴ میلیارد مترمکعب در سال (۲۰۲۰) و روسیه با ۶۳۸ میلیارد مترمکعب، سومین کشور تولیدکننده گاز جهان با ۲۵۰ میلیارد مترمکعب به‌شمار می‌آید.
صادرات گاز طبیعی سال گذشته ۱۷ میلیارد مترمکعب بود و به‌طور میانگین روزانه ۲۰ میلیون مترمکعب گاز به عراق صادر شده و اکنون نیز روزانه حدود ۳۵ میلیون مترمکعب صادر می‌شود؛ مقدار صادرات به ترکیه نیز سال ۱۴۰۰ حدود ۹ میلیارد متر مکعب در روز اعلام شده است.
ایران بارها اعلام کرده که با توجه به گسترش هزاران کیلومتر شبکه انتقال گاز در سطح کشور، آماده است افزون بر صادرات گاز، سوآپ گاز را نیز به‌ویژه از شمال به جنوب و برعکس به کشورهای همسایه از طریق خط لوله و دیگر نقاط جهان از طریق احداث تأسیسات ال‌ان‌جی عملیاتی کند. درواقع ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی و زیرساخت‌های موجود می‌تواند مطلوب‌ترین گزینه برای تجارت گاز باشد.
با توجه به روند افت طبیعی تولید گاز از میدان‌های قدیمی‌تر در کشور از جمله میدان گازی پارس جنوبی و براساس نتایج مطالعه «نحوه بهره‌گیری حداکثری از ظرفیت پالایشگاه‌های منطقه عمومی غرب خلیج فارس» که از سوی شرکت ملی نفت ایران انجام شده است، افزون بر تکمیل فاز ۱۱ پارس جنوبی به‌عنوان آخرین فاز در حال توسعه در میدان گازی پارس جنوبی، احداث کمپرسورهای تقویت فشار سرچاهی و توسعه میدان‌های گازی جدید شامل پارس شمالی، کیش، بلال، یلدا، گلشن، فردوسی، فرزاد A و B، لاوان، سلمان، فروز B و مدار با هدف تخصیص بهینه منابع گازی جدید پیش‌گفته به پالایشگاه‌های پارس جنوبی (به‌نحوی که انتقال، توزیع و فرآورش گاز در پالایشگاه‌های فوق با حداقل هزینه انجام می‌شود)، در برنامه وزارت نفت است.
تحقق برنامه‌های بالا در کنار توسعه میدان‌های جدید اختصاص‌یافته به پالایشگاه‌های پارس جنوبی، سبب حفظ و نگهداشت تولید گاز در منطقه پارس جنوبی و استفاده حداکثری از ظرفیت پالایشی ایجاد شده در آن منطقه خواهد شد. در ضمن برآورد سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای انجام اقدام‌های مزبور که سرانجام سبب افزایش تولید گاز در منطقه پارس جنوبی تا سقف ۸۳۰ میلیون مترمکعب در روز تا افق ۱۴۱۵ خواهد شد، حدود ۴۰ میلیارد دلار است.
در این بین میزان تولید نیز ۴۵ میلیون مترمکعب در سال ۱۴۰۱ به‌طور روزانه افزایش یافت که بهره‌مندی شهرهای ایران از گاز طبیعی به۹۹ و روستاها به ۸۹ می‌رسد. تاکنون حدود ۱۰۲۲ شهر با ۹۸.۴ درصد و ۳۵ هزار و ۵۷۵ روستا با ۸۵.۴ درصد از گاز طبیعی بهره‌مند هستند؛ پروژه گازرسانی به ۲۹ شهر و ۲۹۵۲ روستا هم در حال اجراست. با بهره‌برداری از این پروژه‌ها بهره‌مندی شهرهای ایران از گاز طبیعی به ۹۹ درصد و روستاها به ۸۹ درصد می‌رسد.
اکنون نیز ۲۴.۵ میلیون مشترک گاز در کشور وجود دارد که معادل ۲۸.۵ میلیون خانوار در بخش خانگی، ۹۰ هزار واحد صنعتی، ۶۰ هزار واحد کشاورزی، ۲ هزار و ۲۸۰ واحد گاز طبیعی فشرده (سی‌ان‌جی)، ۳۳۰ واحد نیروگاهی بزرگ و مولد مقیاس کوچک، حدود ۲ میلیون واحد عمومی، دولتی، تجاری، ورزشگاهی و خیریه است. در سال ۱۴۰۰ گازرسانی به ۶ شهر، حدود ۱۴۲۶ روستا و ۱۳۰۰ واحد صنعتی و۶۲۰۰ واحد جزء صنعتی انجام شد.
اما جواد اوجی – وزیر نفت – به تازگی درباره وضعیت صادرات گاز اعلام کرد: ما در طی همین چهار ماه نزدیک به چهار میلیارد دلار وصول از صادرات گاز را داشتیم که تقریباً می‌شود گفت معادل کل وصول صادرات گاز در سال ۱۴۰۰ بوده است. ما در موضوع قراردادهای توسعه میادین نفتی و گازی مصوبه‌ای در دولت داشتیم و آن میادینی که ضریب بازیافتی‌شان زیر ۲۰ درصد بود، افزایش پیدا کرد تا ضریب ۳۳ – ۳۴ درصد دولت اجازه داد که از سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی استفاده شود و این نوید خوبی است.
به گفته وی، ما تا امروز نزدیک به ۱۴ میلیارد دلار قرارداد و تفاهم‌نامه در موضوع توسعه میادین نفتی و گازی امضا کردیم و بخشی از این قراردادها که امضا شده با روسیه بوده و در موضوع توسعه میادین نفتی و به ویژه میادین مشترک نفتی و گازی.
از سوی دیگر، محمدرضا جولایی – مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران – نیز اعلام کرد مجموع صادرات گاز ایران به کشورهای همسایه هم در این بازه زمانی نسبت به مدت مشابه پارسال ۲۲ درصد افزایش یافته است.
موضوع صادرات گاز ایران به اروپا نیز از اوایل دهه ۸۰ شمسی به‌تدریج در ایران مطرح شد و در دولت‌های مختلف همواره یکی از موارد مورد مذاکره با کشورهای اروپایی بود. سوئیس، فرانسه، ایتالیا، آلمان و… همواره خواهان گاز ایران بودند، اما این مذاکرات هیچ‌گاه به قرارداد منجر نشد و گاز ایران به اروپا نرسید.
چند دهه آینده دهه‌های طلایی برای گاز شناخته شده و از آن به بعد گاز ممکن است سوخت مطلوب نباشد، بنابراین کشورهای دارای منابع گاز حداکثر تلاش را برای استخراج و صادرات گاز خواهند کرد و این یک فرصت برای توسعه صادرات و تولید گاز ایران است. حمیدرضا عراقی – مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران گفت: برای صادرات گاز به اروپا نیازمند شروطی هستیم که اگر محقق شود، می‌توانیم بازارهای اروپا را به دست آوریم. در حال حاضر ایران امکان صادرات گاز به اروپا را ندارد، با توجه به شرایط کنونی گاز ایران نمی تواند جایگزین روسیه شود اما اگر در درازمدت صرفه‌جویی صورت بگیرد و توسعه مخازن انجام شود، ایران می‌تواند از فرصت‌ها استفاده کند و این مساله تنها منوط به شرایط کنونی نمی‌شود و درصورت فراهم شدن شرایط کلا می تواند از مزایای توسعه صادرات بهره ببرد.
وی با تاکید بر اینک تحقق این مساله مستلزم شروطی است، گفت: مصرف بهینه باید اتفاق بیفتد و در کنار آن نیز توسعه مخازن صورت بگیرد؛ علاوه بر این حفظ و پایداری شرایط موجود و توسعه سرمایه‌گذاری نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است که اگر محقق شود، آینده خوبی را برای صنعت گاز می توانیم ترسیم کنیم.
به گفته مدیرعامل سابق شرکت ملی گاز ایران، هر زمانی ایران گاز مازاد داشته باشد، این فرصت برایش وجود دارد که به بازارهای اروپایی راه پیدا کند؛ امکان صادرات گاز ایران به اروپا وجود دارد اما باید به بحث مدیریت مصرف، توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، توسعه و پایداری تولید گاز، سرمایه‌گذاری در مخازن جدید توجه شود.
عراقی با بیان اینکه باید روی این مساله فکر شود و اگر با روش فعلی پیش برویم، امکان صادرات گاز به اروپا وجود نخواهد داشت گفت که در شرایط کنونی طبق اعلام مسوولان صنعت گاز به ۱۵۰ میلیارد دلار سرمایه نیاز داریم. وی همچنین با اشاره به پتانسیل‌های صادرات گاز به اروپا هم تاکید کرد: اگر سیاستگذاری‌ها به درستی انجام شود، می توانیم تا ۲۰۰ میلیارد مترمکعب در سال صادرات گاز به اروپا داشته باشیم.
